Жер Ортолук деңиз - Атлантика океанына таандык, континенттик өлкөлөрдүн арасында жайгашкан деңиз. Деңиз Атлантика океаны менен Гибралтар кысыгы аркылуу байланышкан. Жер Ортолук деңизи бир нече бөлүккө бөлүнөт, алардын ар бири өз алдынча деңиз: бул Алборан, Балеар, Лигурия, Тиррен, Адриатика, Иония, Эгей. Ошондой эле, айрым деңиздер, атап айтканда Мармара, Кара жана Азов Жер Ортолук деңизинин бассейнине кирет.
Жер Ортолук деңиздин касиеттери
Деңиздин жалпы аянты болжол менен 2500 миң чарчы метрди түзөт. км, максималдуу тереңдиги 5121 м, ал эми орточо алганда бир жарым миң метрди түзөт. Жер Ортолук деңиздин жалпы көлөмү болжол менен 3839 миң кубометрди түзөт. Жер Ортолук деңизинин аянты чоң болгондуктан, анын бетиндеги суунун температурасы ар кайсы аймактарда ар башкача. Ошентип, январь айында түштүк жээгинде 14-16 градус, түндүгүндө 7-10, ал эми 25-30-августта түштүгүндө жана 22-24 түндүгүндө. Жер Ортолук деңизиндеги климатка анын абалы: субтропикалык зона таасир этет, бирок климатты өзүнчө категорияга бөлүп көрсөткөн бир катар өзгөчөлүктөр бар: Жер Ортолук деңиз. Анын мүнөздүү өзгөчөлүктөрү - жайы кургак жана ысык, кышы өтө жумшак.
Жер Ортолук деңизинин флорасы жана фаунасы көбүнчө суулар деңиз жашоосунун популяциясы үчүн өтө маанилүү болгон планктонду салыштырмалуу аз камтыгандыгына байланыштуу. Демек, Жер ортолук деңиз фаунасынын балыктарынын жана ири өкүлдөрүнүн жалпы саны салыштырмалуу аз. Жалпысынан, Жер Ортолук деңиздин фаунасы бул жерде ар кандай жаныбарлардын көптөгөн түрлөрү жашагандыгы менен айырмаланат, бирок ар бир түрдүн өкүлдөрү өтө эле аз. Балырлар ар кандай түрлөрү менен өскөндүктөн, фаунасы да ар түрдүү.
Жер Ортолук деңизи - адамзаттын бешиги
Илгерки заманда Жер Ортолук деңиздин ар кайсы жээктеринде көптөгөн адамзат цивилизациялары өнүккөн жана деңиз өзү алардын ортосундагы байланыштын ыңгайлуу жолу болгон. Андыктан байыркы жазуучу Гай Юлий Солин аны Жер Ортолук деңиз деп атаган, бул деңиздин учурдагы аталышы жөнүндө биринчи эскерүү деп эсептешет. Бүгүнкү күндө дагы Жер Ортолук деңизи жээктерин жууп турат, алардын аймактары Европа, Азия жана Африка континенттеринде жайгашкан 22 мамлекетке таандык.
Илгертен бери адамдар Жер Ортолук деңиздин жээгине отурукташкан. Жээк аймактары бир катар цивилизациялардын бешигине айланды, Жер Ортолук деңиздин жээгинде кайталангыс маданияттар пайда болду. Бүгүнкү күндө жээкте калктын саны да, өнүккөн жээк экономикасы да бар. Түндүк тарабындагы өлкөлөрдүн деңизди экономикалык жактан пайдалануусу эң чоң экономикалык өнүгүүгө ээ. Экстенсивдүү айыл чарбасы: пахта, цитрус, май өсүмдүктөрүн өстүрүү. Жер Ортолук деңиздеги балык чарбасы Атлантика океанынын бассейндери болгон башка деңиздердегидей өнүккөн эмес. Балык уулоонун төмөн деңгээли деңиздин жээгиндеги көптөгөн өнөр жай ишканалары менен байланыштуу, буга байланыштуу экологиялык кырдаал начарлап баратат. Эң белгилүү жана абдан популярдуу пансионаттар Жер Ортолук деңиздин жээгинде, ушул деңизге кире алган бардык өлкөлөрдүн аймактарында жайгашкан.
Жер Ортолук деңиздин кызыктуу өзгөчөлүгү - Мессина кысыгында ар кандай адамдар закымдарды (фата моргана деп да аташат) дайыма байкап турушат.
Башка нерселерден тышкары, Жер Ортолук деңизи аймак үчүн транспорттук артериянын бир түрү болуп саналат. Дал ушул суунун бою аркылуу Европа менен Азия, Африка, Австралия жана Океаниянын ортосундагы эң маанилүү соода жолдору өтөт. Батыш Европа мамлекеттери экономикалык жактан барган сайын импорттолуучу чийки затка көз каранды болгондуктан, аны жеткирүү негизинен деңиз аркылуу жүргүзүлөт, транспорттук жол катары Жер Ортолук деңизинин сууларынын мааниси жогорулоодо. Нефть жүктөрүн ташууда Жер Ортолук деңиз өзгөчө ролду ойнойт.
