Жарандык авиация доору дээрлик бир кылымдык тарыхка ээ. Ушул мезгил аралыгында бардык өлкөлөрдөн жана континенттерден келген адамдар учак ээ болгон бардык артыкчылыктарды баалашты. Чындыгында эле, аба ташуучулардын жардамы менен кыска аралыкта алыскы аралыктарга саякатка чыгууга жана миңдеген чакырымдарды басып өтүүгө мүмкүнчүлүк түзүлдү. Бирок, адаттагыдай эле, бул балдын баррелинде өзүнүн бир тамчы чайыры бар. Мындай саякат бардык мезгилдерде кандайдыр бир деңгээлде тобокелчилик менен байланыштуу болгон жана ар кандай авиакомпаниялардын кызматынан пайдаланган адамдар ар дайым авиакырсыктардын жана өлүмгө алып келген авиакырсыктардын байкабай катышуучулары болуп калуудан коркушкан.
Бирок, бүгүнкү күндө аба каттамы саякаттоонун эң коопсуз түрү деп эсептелет. Бирок, расмий отчеттордон белгилүү болгондой, авиакырсыктар биздин 21-кылымда болот. Илимий-техникалык прогресс болуп көрбөгөндөй бийиктикке жеткенде, ичинде адамдар отурган учактар кулай берет.
Учактын кыйрашы боюнча статистика
1945-жылдан 2012-жылдын март айына чейин дүйнө жүзүндө болгон авиакырсыктардын саны боюнча алдыңкы үчтүккө АКШ (784 учур), Россия (326 учур) жана Канада кирген. Ал жерде көрсөтүлгөн убакыт аралыгында 177 авиакырсык катталган.
Аргентина менен Нигерияда аба кырсыктарынын саны аз болгон. Бул өлкөлөрдө ошол эле мезгилде 40 жана 38 авиакырсыктар болгон. Бул фактылар адам курмандыктары болгон учак кырсыгынан гана кабар берет. Жүргүнчүлөр арасында курмандыктар болбогон учактар кулап түшөт, бул статистика эске алынбайт.
Учуу учурунда өзгөчө кырдаал боло электе болгон окуялар
Заманбап авиалайнердин дизайны жана анын көп баскычтуу башкаруу тутуму учактын бортунда мүмкүн болгон өзгөчө кырдаалдарды минималдаштырат. Бирок абадагы кырсыкка жана авиакырсыктын болушу аба-ырайынын ыңгайсыз шарттарынан же аба транспортунун кыймылын жөнгө салуучу жердеги кызматтардын туура эмес иштешинен, ошондой эле жердеги авиация жабдууларын тейлөөдө техникалык кызматкерлердин кетирген каталарынан келип чыгышы мүмкүн.
Экипаждын туура эмес иш-аракеттери же пилоттук учурдагы каталар жакын арада учак кырсыгына алып келиши мүмкүн. Мунун бардыгы биригип адам фактору деп аталат. Дал ошол адам авиакырсыктардын же адам өмүрүн алган кырсыктардын көрүнбөгөн шериги болуп калат.
Аба кемесинин негизги тетиктерин жана тетиктерин профилактикалык текшерүүдөн өткөрүүдө же аба транспорту техникалык тейлөө учурунда сапатсыз тетиктерди орнотууда эрежелердин бузулушу ар кандай системалардын иштен чыгышынын негизги себептери болуп саналат. Бул учуу учурунда өзгөчө кырдаалдын келип чыгышына алып келет, натыйжада авиакырсыкка алып келиши мүмкүн.
Адам факторунун таасирин азайтуу максатында, анын натыйжасында учактын корпусунун структуралык элементтери, кыймылдаткычтары жана башкаруу тутумунун механизмдери бузулушу мүмкүн, Транспорт министрлиги 2014-жылы учкучтарды жана аларды аттестациядан өткөрүү тартибин катаалдаштырды жарандык авиацияда иштөөгө кабыл алуу. Ошондой эле, авиация жабдууларын тейлеген техникалык персоналдын аракеттерине көзөмөл күчөтүлдү.
Практика көрсөткөндөй, авиакырсыктардын көпчүлүгү учак көтөрүлүп же конуп жатканда болот. Учуу учурунда, учак талап кылынган бийиктикке жеткенде жана белгилүү бир багытта жүргөндө, учактардын кагылышуусу же кыймылдаткычтарга бөтөн нерселердин кирип кетиши четке кагылбайт. Бул эки кубулуш сейрек болсо да, буга чейин болуп келген. Ошондой эле алар авиакырсыктардын жалпы себептеринин катарына кирет.
Эң катуу учак кулады жана анын себептери
Белгилүү болгондой адам фактору авиакырсыктын себеби болуп калганынын жаркын мисалы - Ярославл шаарындагы Туношна аэропортунда 2011-жылдын 7-сентябрында болгон Як-42 учагынын кыйрашы. Эске салсак, ошол авиакырсыкта Ярославль хоккей командасы Локомотив жана анын машыктыруучулар штабы каза болгон. Экипаждын сүйлөшүүлөрүн иликтөөдөн жана анализ жүргүзгөндөн кийин, авиакырсык экипаждын учуу учурундагы макулдашылбаган аракеттеринен улам болгону аныкталды.
2002-жылдын 2-июлуна караган түнү Германиянын үстүнөн болгон авиакырсык да чоң резонанс жаратты. Андан кийин, Германиянын Уберлинген шаарына жакын жердеги Констанс көлүнүн үстүнөн Башкырат авиакомпаниясынын ТУ-154 орусиялык жүргүнчү учагы жана эл аралык жүк ташууларды камсыз кылган Boeing-757 жүк ташуучу учагы кагылышты. Ошол кырсыкта 71 адам көз жумган, алардын 52си, алардын ата-энелери Испанияга эс алууга жиберишкен.
Бул авиакырсык боюнча материалдарды иликтөө жана изилдөө узак убакытка созулуп, тыянактар абдан карама-каршылыктуу болгон. Швейцариянын аба кыймылын көзөмөлдөө кызматкерлери жоопкерчиликти орус учкучтарына жүктөөгө аракет кылышкан, алардын ою боюнча, алардын буйруктарын англис тилинде түшүнүшкөн эмес. Натыйжада, ошол учурда жумуш ордунда жок Швейцариянын аба диспетчерлери өзүлөрү ушул авиакырсыкка жана адамдардын өлүмүнө күнөөлүү деп табылышты.
Эреже боюнча, бул учак кырсыгына алып келүүчү бир эле фактор эмес, учуулардын коопсуздугунда кайтарылгыс процесстерди жараткан окуялардын бүтүндөй сериясы. Жана мындай трагедиялуу кырсыктар тизмеги азырынча авиакырсыктардын негизги себеби бойдон калууда.
