Мариана окопу - бул биздин планетабыздагы эң укмуштуу жана сырдуу жерлердин бири. Депрессияны кылдат изилдөөнүн мүмкүн эместиги анын түбүндө жашаган жандыктар жөнүндө көптөгөн мифтерди жаратат.
Мариана траншеясы - Тынч океанынын батыш тарабында, Мариана аралдарына жакын жайгашкан (ал өз атын алып жүрөт). Ал планетабыздын илимге белгилүү эң төмөнкү чекитин камтыйт - Challenger түпсүздүгү, анын тереңдиги деңиз деңгээлинен дээрлик 11 километрге чейин жетет. Эң так жана акыркы өлчөөлөрдө 10994 метр тереңдик катталган, бирок бул көрсөткүч бир нече ондогон метр ката кетириши мүмкүн. Белгилей кетүүчү нерсе, Жердеги эң бийик жер (Чомолунгма тоосу) деңиз деңгээлинен 8, 8 чакырым гана бийиктикте жайгашкан. Ошондуктан, аны толугу менен Мариана траншеясына жайгаштырса болот жана анын үстүндө бир нече километр суу болот. Бул масштаб чындыгында таң калыштуу.
Эмне үчүн депрессияны изилдөө кыйын
Адамдын шаймансыз көтөрө турган максималдуу тереңдиги 100 метрден бир аз ашат, бирок бул көрсөткүч чындап эле рекорд. Атайын шаймандар менен суучулдар максимум 330 метрге жетти. Бул Мариана траншеясынын тереңдигинен 33 эсе аз, ал эми анын түбүндөгү басым адамдар үчүн демейдегиден 1000 эсе жогору. Демек, суунун түбүнө чейин сүңгүү адамдын күчү жетпейт.
Бул абалды оңдоо үчүн эң биринчи кезекте ылдый түшүп, ден-соолугуна карабай көтөрүлүп кете турган атайын шаймандарды жана механизмдерди колдонуу керек. Бирок бул жерде дагы кыйынчылыктар жаралууда. Суунун басымы темирди да бүгүп салат, андыктан терең деңиздеги унаанын дубалдары калың жана бекем болушу керек. Сууга түшкөндөн кийин, шайман кандайдыр бир жол менен сыртка чыгышы керек жана бул үчүн аба менен чоң отсеги керек.
Илимпоздор жогорудагы кыйынчылыктарды жеңе алышты: алар атайын изилдөө батискафасын түзүштү. Ал Челленджердин туңгуюгуна сүңгүп кире алат, ал тургай анын ичинде адам болушу мүмкүн. Бирок дагы бир олуттуу көйгөй бойдон калууда. Арыктын түбүнө бир дагы күндүн нуру өтпөйт, суунун тыгыздыгы ушунчалык жогору болгондуктан, ванна фонарларынан чыккан жарык аны араң жарып өтөт. Демек, эң түбүнө түшкөн кеме айлана-чөйрөнү бир нече метрдей гана жарык кылат.
Мариана траншеясынын узундугу 2,5 километрден ашык, туурасы 69 километр, рельефтин бардыгы бирдей тегиз эмес жана көптөгөн адырлар менен капталган. Депрессиянын түбүнүн ар бир метрин камера аркылуу көрүү үчүн ондогон жана жүздөгөн жылдар талап кылынат. Ушул себептен терең деңиздеги траншеяны изилдөө кыйынга турат. Илимпоздор суу астындагы дүйнө жөнүндө маалыматтарды кичинекей бөлүкчөлөрдө алышат, тасмаларды тартып, түбүнөн тирүү организмдердин үлгүлөрүн чогултушат.
Изилдөө тарыхы
1951-жылы суунун терең жери кыйла так өлчөнгөн. "Челленджер 2" деп аталган гидрографиялык кеме атайын приборлордун жардамы менен анын түбү деңиз деңгээлинен 10 899 метр төмөн экендигин каттаган. Убакыттын өтүшү менен, маалыматтар оңдолгон, бирок планетанын эң төмөнкү чекитинин аты ошол изилдөөлөрдү жүргүзгөн кеменин атын алып жүрөт.
1960-жылы адамдар алгач Мариана окопунун түбүнө сүңгүүнү чечишкен. Деревиллер Д. Уолш жана Дж. Пикард, америкалык изилдөөчүлөр. Триест батискафындагы суунун түбүнө чөгүп, алар жалпак балыктын кызыктай түрүн көрүп таң калышты. Ошол учурга чейин бир дагы тирүү жан мындай чоң суунун басымына туруштук бере албайт деп эсептелген, ошондуктан илимпоздордун ачылышы чыныгы сенсацияга айланган. Алардын эрдигин бир гана адам кайталаган - 2012-жылы белгилүү режиссер Жеймс Кэмерон өзүнчө даректүү тасманы түзгөн уникалдуу кадрларды тартып, Челленджердин туңгуюгуна өзү гана кирип кеткен.
1995-жылы япониялыктар түбүнөн флора үлгүлөрүн чогулткан алыстан башкарылган Кайко зондун түпсүз туңгуюкка батырып кетишкен. Үлгүлөрдөн бир клеткалуу кабыкчалуу организмдер табылган. 2009-жылы Nerius суу алдындагы чалгындоо аппараты терең деңиз мейкиндигине жиберилген. Ал айланасындагы өсүмдүктөр жана жандыктар жөнүндө маалыматтарды диоддук лампалар жана атайын камералар аркылуу өткөрүп, андан тышкары, чоң идишке биологиялык материал топтогон.
Ачык көрүнүштөр
Мариана траншеясында көптөгөн каздар алардын сырткы көрүнүшүнө ээ. Ошого карабастан, сырткы көрүнүшү коркунучтуу болгонуна карабастан, алардын көпчүлүгү адамдар үчүн коркунучтуу эмес.
Smallmouth Macropinna - өтө кызыктай башы менен терең деңиз балыгы. Анын чоң жашыл көздөрү тунук кабык менен курчалган суюктукта жайгашкан. Көздөр ар кандай багытта айланып турушу мүмкүн, бул балыктарга бир кыйла кеңири көрүү бурчун берет. Бул жандык зоопланктон менен азыктанат. Белгилей кетүүчү нерсе, алар узак убакыт бою макропинну изилдей алышкан жок, анткени ал суу бетине сүзүп бара жатканда, басымдан жарылып кетет.
Гоблин акуласы - мурду түрүндөгү мордо чоң чыгып, жагымсыз көрүнгөн акула. Теринин ичке болушунан улам, акуланын кан тамырлары жаркырап өтүп, ага ачык кызгылт түс берет. Бул акуланын эң аз изилденген түрлөрүнүн бири, анткени ал татаал тереңдикте жашайт.
Бүркүт - терең деңиздеги кичинекей балык, бирок коркуткан түрү бар. Анын денесинде кичинекей жараян жүрөт, анын учу жаркырайт, олжону азгырат - майда балыктар жана рак сымалдуулар. Балыктын тиштери узун жана ичке болгондуктан, ал ушундай аталышка ээ болгон.
Grimpoteutis же Dumbo осьминог - бул терең деңиздеги коркпостон эмес, назиктик менен мамиле кылган түрлөрдүн бири. Денесиндеги каптал процесстер пил Думбонун чоң кулактарын элестетет, ал үчүн жандык өзүнүн атын алган.
Торт балык сырткы балтага окшош болгондуктан, анын лакап атын алган. Анын көлөмү өтө кичинекей - 2ден 15 смге чейин, балыктардын, креветкалар менен рактардын майда түрлөрү менен азыктанат. Балык бир аз жашыл түстө жаркырап турат.
Траншеянын жана монстр мифтеринин сырлары
Мариана траншеясынын эң таң калыштуу жана изилдене элек өзгөчөлүктөрүнүн бири - анын тереңдигинде радиациянын деңгээли өтө жогорулаган. Ал тургай, рактын айрым түрлөрү жана балыктар бөлүп чыгарат. Мындай тереңдикте радиация кайдан чыкканын илимпоздор түшүндүрө алышпайт. Андан тышкары, Челленджер түпсүздүгүндөгү суу токсиндер менен катуу булганган, бирок арыктын жанындагы аймак катуу кайтарууга алынган жана бул жерде океанга ташталган өндүрүш калдыктары жөнүндө сөз болушу мүмкүн эмес.
1996-жылы Glomar Challenger батискафы Тынч океанынын тереңдигине Мариана траншеясына чөгүп кеткен. Изилдөө башталгандан бир нече убакыт өткөндөн кийин команда спикерлерден кызыктай үндөрдү угушту, кимдир бирөө темир аркылуу көрүүгө аракет кылып жаткандай. Илимпоздор дароо кемени жер бетине көтөрө башташты, ал катуу бырышып, талкаланып калган. Батискафка бекитилген стол кабели дээрлик толугу менен кесилген. Камералар эң начар жомоктордогу деңиз ажыдаарларына окшогон ири силуэттерди жаздырышты.
Бир нече жылдан кийин, ушундай эле окуя Highfish суу алдындагы унаасында болгон. Белгилүү бир тереңдикке түшүп, батискаф көтөрүлүп-түшүүнү токтотту. Камераларды күйгүзүп, илимпоздор кемени тиштери менен ири кескелдирикке окшогон таң калыштуу желмогуз кармап тургандыгын көрүштү. Эки экспедициянын мүчөлөрү бир жандыкты көргөндүр. Тилекке каршы, буга эч кандай документалдык далил жок.
2000-жылдардын башында Тынч океанында укмуштай тиш табылган. Окумуштуулар анын Мегалодон аттуу бир нече миллион жыл мурун тукум курут болгон ири акулага таандык экендигин аныкташты. Бирок, океандан табылган материал 20 миң жылдан эски эмес. Эволюция жана биология масштабында мындай мезгил өтө кичинекей деп эсептелет, ошондуктан изилдөөчүлөр 24 метрлик тарыхка чейинки акула дагы деле тирүү болушу мүмкүн деп эсептешет.
Ошого карабастан, океанологиянын өнүгүшүнүн ушул этабында Тынч океанынын түпсүз туңгусундагы алп жана коркунучтуу жандыктар жөнүндө маалыматты миф деп атоого болот. Балким, бул жандыктардын айрымдары чындыгында эле бардыр, бирок илимпоздор жок дегенде бир нече ондогон адамдарды изилдеп бүтмөйүнчө, алардын бар экендиги жөнүндө айтуу эрте. Мындан тышкары, түрдүн популяциясын сактоо үчүн анын 10 миңге жакын өкүлү талап кылынат. Эгер ушунча көп алп желмогуз туңгуюкта жашашса, аларды алда канча көп учуратышмак. Учурда бул жандыктарга күбөлөрдүн билдирүүсү жана айрым суу астында жүрүүчү кемелердеги зыян гана күбө.
